نقش دولت و جامعه مدنی در فرآیند توسعه در ایران (1378-1358)

موضوع توسعه، مراحل و استراتژیهای آن، از جمله هدفهای اصلی عصر ما را تشکیل می دهد. از این رو بیشترین بحث و جدال را در متون مختلف علوم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پدید آورده است لیکن نظریه پردازان مختلف پس از چند دهه موشکافی هنوز از بابت فراگردهای شالوده ای آن در شک و تردید در نتیجه الگوهای متعدد توسعه پیشنهاد شده است که حتی یکی از آنها مقبولیت عام و جهان مشمول پیدا نکرده است. به اعتقاد اکثر نظریه پردازان توسعه، دولت نقش اساسی و غیر قابل انکاری در فرایند توسعه ایفا می کند، در این میان بسیاری از نظریه پردازان با دیدی یکسویه و تاکید پیش از حد بر نقش دولت و اصلاحات از بالا، توانائیها و قابلیتهای جامعه را در امر توسعه نادیده می گیرند. و عده ای دیگر با تمرکز بر نقش گروهها و نیروهای مختلف جامعه و اصلاحات از پائین، از ظرفیتها و نقش برجسته دولت غافل مانده اند. در ایران نیز ((گفتمان توسعه و نوسازی)) یکی از محورهای اصلی مباحث متفکران و دولتمردان سیاسی در یکصد سال اخیر بوده است و در این رابطه آثار زیادی توسط پژوهشگران و صاحبنظران داخلی و خارجی به نگارش درآمده است، هر کدام از این محققان سعی کرده اند از دیدگاهی خاص و با تکیه بر یک یا چند متغیر به ایضاح و تبیین مقوله توسعه و عقب ماندگی در ایران بپردازند. لیکن علیرغم توجه بیش از حد به ساختار نظام سیاسی و دولت و نقش آن در مسیر اصلاحات و دگرگونیهای سیاسی-اقتصادی، متغیر جامعه مدنی اگر نگوئیم اصلا. بگونه ای بسیار محدود (بویژه در دوره پس از انقلاب) مورد اقبال و بحث کارشناسی قرار گرفته است. به اعتقاد نگارنده رساله حاضر در ایران همواره بین حکومت و نفوذ جامعه مدنی از حیث مشارکت و تاثیرگذاری بر سیاستها شکافی وجود داشته است و این شکاف منشا و تبیین کننده بسیاری از تحولات سیاسی-اجتماعی معاصر بوده است از این رو در نوشته حاضر سعی ما بر آن است که نقش توامان یا تعامل دولت و جامعه مدنی در فرآیند توسعه در ایران (بویژه در تحولات بیست سال پس از انقلاب، 78-1358) را از منظر جامعه شناسی سیاسی و اقتصاد سیاسی مورد بررسی قرار دهیم. بر این اساس پس از طرح مبانی نظری و متدلوژیک پژوهش، پیشینه و سیر تاریخی گفتمان توسعه و جامعه مدنی را مورد بررسی قرار خواهیم داد و سپس با بهره گیری از داده های تاریخی و آماری به تحلیل و تبیین رابطه ومیزان نقش دولت، گروهها و نیروهای مختلف جامعه در روند توسعه و دگرگونیهای پس از انقلاب (شکل گیری نظام، جنگ تحمیلی، بازسازی و اصلاحات پس از جنگ، واقعه دوم خرداد و رویدادهای پس از آن) خواهیم پرداخت.